بلاگ
1,4-دی اکسان در محصولات آرایشی و بهداشتی
1,4-دی اکسان یکی از ترکیبات جانبی ناخواستهای است که در فرآیند تولید سورفکتانتها و پاککنندههای اتوکسیلهشده (مانند SLES و PEG) به وجود میآید. این ماده به دلیل احتمال سرطانزایی و سمیت کبدی، مورد توجه سازمانهای بهداشتی جهانی از جمله FDA قرار گرفته است. در محصولات بهداشتی نوزادان و مادران، حضور حتی مقادیر بسیار ناچیز از این ترکیب میتواند موجب نگرانیهای قابلتوجهی شود. این مقاله به بررسی ماهیت شیمیایی این ماده، مسیرهای تماس انسانی، اثرات بیولوژیکی، مقررات جهانی و راهبردهای کاهش خطر در صنایع بهداشتی میپردازد.
مقدمه
در دهههای اخیر، افزایش آگاهی عمومی نسبت به ترکیبات شیمیایی موجود در محصولات آرایشی و بهداشتی، صنایع را به سوی استفاده از مواد ایمنتر سوق داده است. یکی از آلایندههای اصلی که بهصورت ناخواسته در محصولات مراقبت از پوست و مو دیده میشود، ۱و۴-دیاکسان است.
اگرچه این ماده معمولاً بهعنوان ترکیب هدف در فرمولاسیونها به کار نمیرود، اما در طی فرآیند اتوکسیلاسیون مواد اولیهای مانند سدیم لوریل سولفات (SLS) و سدیم لورت سولفات (SLES) بهصورت محصول جانبی تولید میشود.
نوزادان و مادران باردار به دلیل حساسیت بالای پوست، سیستم ایمنی نابالغ و تفاوتهای فیزیولوژیک، گروهی پرخطر در معرض اثرات این ترکیب محسوب میشوند.
ساختار و ویژگیهای شیمیایی
ویژگی | توضیح |
فرمول شیمیایی | C₄H₈O₂ |
وزن مولکولی | 88.11 g/mol |
حالت فیزیکی | مایع بیرنگ، فرار و قابل اشتعال |
نقطه جوش | 101 درجه سانتی گزاد |
حلالیت | محلول در آب و اکثر حلالهای آلی |
بوی خاص | شیرینمانند و سبک |
1,4-دی اکسان بهعنوان یک حلال آلی سیکلیک اتر شناخته میشود که به دلیل پایداری بالا و قابلیت امتزاج با آب، بهراحتی از محصولات شسته نمیشود و در محیط باقی میماند.
مسیرهای تماس انسانی
- تماس پوستی مستقیم: هنگام استفاده از شامپو، لوسیون یا شوینده بدن.
- استنشاق بخارات: بهویژه در حمامهای گرم، که باعث آزاد شدن بخارات فرار میشود.
- تماس غیرمستقیم از طریق محیط زیست: ورود 1,4-دی اکسان به منابع آب شهری و خاک از طریق فاضلابهای صنعتی.
در نوزادان، تماس پوستی مستقیم مهمترین مسیر جذب محسوب میشود.
اثرات بیولوژیکی و سمشناسی
سمیت حاد و مزمن
مطالعات حیوانی نشان دادهاند که قرارگیری طولانیمدت در معرض 1,4-دی اکسان میتواند موجب:
- آسیب به کبد و کلیهها
- تحریک پوست و چشم
- اختلال در متابولیسم سلولی شود.
سرطانزایی
مطالعات نشان دادهاند که قرارگیری طولانیمدت در معرض غلظتهای بالا از طریق استنشاق یا بلع، احتمال بروز تومورهای کبدی را در مدلهای حیوانی افزایش میدهد.
اثرات خاص بر نوزادان و مادران
- نوزادان: پوست نازکتر و توانایی کمتر در سمزدایی از مواد شیمیایی.
- مادران باردار: احتمال عبور ترکیبات محلول از جفت و تأثیر بر جنین.
مقررات و استانداردهای جهانی
سازمان | حداکثر مجاز 1,4-Dioxane در محصولات |
FDA | کمتر از 10 ppm (غیر الزامآور، اما توصیهشده) |
EU Cosmetics Regulation | حد آستانه غیررسمی: ≤ 10 µg/g |
Health Canada | الزام به حذف از محصولات کودک در صورت وجود بالاتر از 1 ppm |
WHO Drinking Water Guideline | حداکثر مجاز در آب آشامیدنی: 50 µg/L |
اکثر کشورها تولیدکنندگان را ملزم کردهاند که فرآیند واحد خالصسازی (Vacuum Stripping یا Ethoxylation control) را بهمنظور حذف 1,4-دی اکسان از ترکیبات خود اجرا کنند.
روشهای کاهش یا حذف 1,4-دی اکسان
بهینهسازی فرآیند اتوکسیلاسیون
کنترل دما و کاتالیست برای جلوگیری از تشکیل 1,4- دی اکسان
استفاده از مواد اولیه بدون اتوکسیله (Ethoxylate-free):
مانند کوکامیدوپروپیل بتائین طبیعی.
استفاده از فناوریهای پاکسازی
- تقطیر در خلأ
- جذب کربن فعال
- اکسیداسیون پیشرفته (AOPs)
پایش مستمر و برچسبگذاری شفاف
اعلام عدم وجود 1,4- دی اکسان در محصولات کودک و مادر.
محصولات سالوویتو
محصولات ایمن و موثر سالوویتو فاقد هرگونه مواد شیمیایی مضر مانند 1,4-دی اکسان، پارابن، فتالات و فلزات سنگین در فرمولاسیون خود هستند.
برای خرید محصولات سالوویتو به «فروشگاه» مراجعه کنید.
نتیجهگیری
1,4-دی اکسان یکی از آلایندههای شیمیایی پرچالش در صنعت محصولات بهداشتی است که بهطور ناخواسته وارد فرمولاسیونها میشود. اگرچه غلظتهای پایین آن در بسیاری از محصولات شناسایی شده است، اما برای گروههای حساس مانند نوزادان و مادران، حتی مقادیر جزئی نیز اهمیت بالایی دارد. با اتخاذ فناوریهای کاهشدهنده و رعایت مقررات بینالمللی، میتوان ریسک تماس انسانی را به حداقل رساند.