بلاگ
سرماخوردگی در کودکان: آنچه باید بدانید
مقدمه
سرماخوردگی یکی از شایعترین بیماریها در دوران کودکی است؛ تقریباً همهٔ کودکان چندین بار در سال دچار آن میشوند. بیشتر موارد، خفیف و خودبهخود بهبود مییابند، اما گاهی اوقات اشتباه در تشخیص یا درمان میتواند باعث بروز مشکلاتی مثل مصرف بیدلیل آنتیبیوتیک و افزایش مقاومت میکروبی شود. در این مقاله به زبان ساده اما علمی توضیح میدهیم که علت سرماخوردگی چیست، چگونه درمان و پیشگیری میشود، چرا نباید خودسرانه آنتیبیوتیک مصرف کنیم، و تفاوت آن با آنفلوآنزا چیست.
ویروسها و باکتریهای عامل سرماخوردگی
بیش از ۲۰۰ نوع ویروس میتوانند باعث سرماخوردگی شوند. مهمترین آنها عبارتند از:
- رینوویروسها (Rhinovirus): عامل اصلی بیش از ۵۰٪ سرماخوردگیها، مخصوصاً در فصول سرد.
- ویروس سنسیشیال تنفسی (RSV): بیشتر در نوزادان و کودکان خردسال دیده میشود و میتواند منجر به خسخس یا برونشیولیت شود.
- آدنوویروسها و پاراآنفلوآنزا: معمولاً باعث تب و گلودرد خفیف میشوند.
- کروناویروسهای فصلی: قبل از پاندمی کووید هم از عوامل شناختهشدهٔ سرماخوردگیهای ساده بودند.
در بیشتر موارد باکتریها عامل اولیه نیستند، ولی ممکن است پس از عفونت ویروسی، عفونت ثانویهٔ باکتریایی ایجاد شود؛ مثلاً:
- Streptococcus pneumoniae ← اوتیت میانی یا سینوزیت
- Haemophilus influenzae ← عفونت گوش یا سینوس
- Moraxella catarrhalis ← سینوزیت یا برونشیت خفیف
علائم سرماخوردگی
- آبریزش یا گرفتگی بینی
- گلودرد خفیف
- سرفه خشک یا همراه با خلط
- تب خفیف (در کودکان ممکن است کمی بالاتر باشد)
- بیحالی و کاهش اشتها
این علائم معمولاً ظرف ۷ تا ۱۰ روز برطرف میشوند. اگر تب بالا بیش از سه روز ادامه یابد، تنفس سخت یا گوشدرد شدید ایجاد شود، باید کودک را به پزشک نشان دهید.
تفاوت سرماخوردگی با آنفلوآنزا
ویژگی | سرماخوردگی | آنفلوآنزا |
عامل بیماری | ویروسهای خفیف مثل رینوویروس | ویروسهای آنفلوآنزا نوع A یا B |
شروع علائم | تدریجی | ناگهانی (در عرض چند ساعت) |
تب | معمولاً خفیف یا بدون تب | بالا (بیش از 38.5 درجه) |
| درد بدن و کوفتگی | خفیف | شدید |
| سرفه و خستگی | خفیف | شدید و طولانیتر |
| مدت بیماری | حدود ۷ تا ۱۰ روز | حدود ۱۰ تا ۱۴ روز، گاهی بیشتر |
آنفلوآنزا معمولاً با تب بالا و ضعف شدید همراه است و در برخی کودکان ممکن است نیاز به داروهای ضدویروس داشته باشد، ولی سرماخوردگی با مراقبت ساده برطرف میشود.
درمان سرماخوردگی در کودکان
هیچ داروی خاصی برای درمان سرماخوردگی وجود ندارد چون عامل آن ویروس است. درمان باید حمایتی باشد:
- استراحت و نوشیدن مایعات کافی
- استفاده از استامینوفن یا ایبوپروفن برای تب
- شستوشوی بینی با سرم نمکی یا اسپری سالین
- مرطوب نگه داشتن هوای اتاق
⚠️ آنتیبیوتیکها در سرماخوردگی کمکی نمیکنند و فقط در صورتی که پزشک تشخیص دهد عفونت باکتریایی (مثل اوتیت یا سینوزیت) ایجاد شده، باید تجویز شوند.
اشتباهات رایج در درمان
مصرف آنتیبیوتیک بدون نسخه یا با توصیه اطرافیان
بیش از 60 % والدین ایرانی طبق مطالعات، بدون نسخه برای فرزندانشان آنتیبیوتیک تهیه میکنند. این کار نهتنها مفید نیست، بلکه میتواند مقاومت میکروبی را افزایش دهد.
اعتماد به رنگ خلط یا ترشحات بینی برای تشخیص عفونت باکتریایی
سبز یا زرد بودن ترشحات لزوماً نشانهٔ عفونت باکتریایی نیست.
قطع زودهنگام داروی تجویزی پزشک
اگر پزشک آنتیبیوتیک تجویز کرده، باید دوره کامل مصرف شود تا مقاومت ایجاد نشود.
استفاده از داروهای ترکیبی بدون مشورت
برخی داروهای ضدسرماخوردگی بزرگسالان برای کودکان خطرناک هستند (مثلاً داروهای ضداحتقان حاوی سودوافدرین یا دکسترومتورفان).
مقاومت آنتیبیوتیکی در ایران؛ واقعیتی نگرانکننده
پژوهشهای انجامشده در ایران نشان میدهد مقاومت نسبت به داروهای متداول در حال افزایش است:
- حدود 66 % از باکتریهای Haemophilus influenzae در برابر آموکسیسیلین مقاوماند.
- نرخ کلونیزاسیون Streptococcus pneumoniae در کودکان ایرانی حدود 20 % است و مقاومت زیادی به اریترومایسین و برخی سفالوسپورینها دارد.
این روند مستقیماً با مصرف نادرست و خودسرانه آنتیبیوتیکها ارتباط دارد.
پیشگیری از سرماخوردگی در کودکان
هرچند نمیتوان کاملاً از سرماخوردگی پیشگیری کرد، اما رعایت نکات ساده میتواند خطر را بهطور چشمگیری کاهش دهد:
- شستن منظم دستها مؤثرترین راه پیشگیری است.
- آموزش کودکان برای پرهیز از تماس دست با چشم و دهان.
- استفاده از دستمال هنگام عطسه یا سرفه و دور ریختن آن بلافاصله.
- تهویه مناسب اتاق و اجتناب از محیطهای شلوغ در فصلهای سرد.
- تغذیه سالم و خواب کافی برای تقویت سیستم ایمنی.
- دریافت واکسن آنفلوآنزا در فصل پاییز (بهویژه برای کودکان با بیماریهای زمینهای).
اثرات غیرمستقیم سرماخوردگی بر پوست
الف: خشکی پوست و لبها
در دوران سرماخوردگی، بهدلیل:
- تب و از دست دادن مایعات بدن
- تنفس از دهان در زمان گرفتگی بینی
- استفاده از دستمال برای پاک کردن بینی
- پوست اطراف بینی و لبها خشک و پوستهپوسته میشود.
- گاهی ترکهای کوچک یا التهاب اطراف سوراخ بینی (Dermatitis irritant) ایجاد میشود.
ب: راش (Rash) یا بثورات پوستی ناشی از واکنش ایمنی
در برخی کودکان، پس از عفونت ویروسی خفیف مانند سرماخوردگی، بثورات پوستی خفیف (بهویژه در تنه یا صورت) ظاهر میشود.
این واکنشها ناشی از فعالیت بیشازحد سیستم ایمنی هستند و معمولاً خودبهخود ظرف چند روز از بین میروند.
ج: تشدید بیماریهای پوستی زمینهای
در افرادی که بیماری پوستی زمینهای دارند (مثلاً اگزما، پسوریازیس یا درماتیت آتوپیک)، استرس فیزیولوژیک ناشی از عفونت میتواند باعث عود یا تشدید علائم پوستی شود.
دلیل آن، افزایش ترشح سیتوکینهای التهابی و کاهش سد دفاعی پوست در زمان بیماری است.
د: حساسیت دارویی (Drug Rash)
اگر در زمان سرماخوردگی از داروهایی مانند آنتیبیوتیکها یا ضدتبها استفاده شود، ممکن است در برخی بیماران واکنش آلرژیک پوستی (راش دارویی) رخ دهد.
این واکنش معمولاً با قطع دارو برطرف میشود.
⚠️ در موارد نادر، برخی ویروسهای مشابه سرماخوردگی (مانند آدنوویروس یا پاراآنفلوآنزا) میتوانند ضایعاتی مانند:
- کهیر موقتی (Urticaria)
- بثورات ویروسی (Viral exanthem)
- یا حتی اریتم مولتیفرم خفیف
ایجاد کنند. این موارد نادرند و معمولاً خودبهخود بهبود مییابند.
کرم مرطوب کننده و ضد اگزما قوی کودک و لوسیون مرطوب کننده بدن کودک سالوویتو که در دو محدوده سنی 1± با فرمولاسیون ایمن و ملایم، بدون مواد شیمیایی مضر و با بهره گیری از عصاره طبیعی گیاهان بهترین انتخاب برای درمان عوارض پوستی ناشی از سرماخوردگی در کودکان و بزرگسالان می باشند.
برای خرید محصولات روی لینک «فروشگاه» کلیک کنید.
نتیجهگیری
سرماخوردگی در کودکان معمولاً بیماری ساده و خودمحدودشوندهای است، اما رفتار نادرست ما در درمان آن میتواند تبعات بزرگی برای جامعه داشته باشد. آنتیبیوتیکها تنها زمانی مفید هستند که واقعاً عفونت باکتریایی وجود داشته باشد. بنابراین، مشورت با پزشک، پرهیز از خوددرمانی و رعایت اصول بهداشتی بهترین راه برای محافظت از سلامت فرزندانمان است.
🧠سؤالات پرتکرار درباره سرماخوردگی کودکان
❓ آیا سرماخوردگی در کودکان خطرناک است؟
در بیشتر موارد خیر. سرماخوردگی بیماری خفیفی است که ظرف ۷ تا ۱۰ روز برطرف میشود.
اما اگر کودک تب بالا بیش از سه روز، تنفس دشوار، گوشدرد یا بیحالی شدید داشت، باید به پزشک مراجعه شود.
❓ کودک من مدام سرما میخورد، طبیعی است؟
بله. سیستم ایمنی کودکان هنوز در حال تکامل است و آنها ممکن است سالانه ۶ تا ۸ بار سرما بخورند، بهویژه در مهدکودک یا فصل سرد.
تا زمانی که رشد طبیعی و اشتهای مناسب دارد، جای نگرانی نیست.
❓ آیا میتوان برای سرماخوردگی کودک آنتیبیوتیک داد؟
خیر. چون سرماخوردگی ویروسی است، آنتیبیوتیک هیچ تأثیری ندارد و مصرف بیدلیل آن مقاومت دارویی ایجاد میکند.
فقط اگر پزشک تشخیص دهد که عفونت باکتریایی وجود دارد (مثل اوتیت یا سینوزیت)، مصرف آن لازم است.
❓ بهترین درمان خانگی برای سرماخوردگی کودکان چیست؟
نوشیدن مایعات فراوان (سوپ، آب، آبمیوه طبیعی)
استراحت کافی
بخور یا مرطوبکردن هوای اتاق
شستوشوی بینی با سرم نمکی
استفاده از استامینوفن یا ایبوپروفن طبق تجویز پزشک
❓ چگونه میتوان از سرماخوردگی کودک پیشگیری کرد؟
شستوشوی منظم دستها
دوری از افراد بیمار
تهویه مناسب اتاق
تغذیه غنی از میوه و سبزیجات
تزریق واکسن آنفلوآنزا در فصل پاییز برای کودکان آسیبپذیر
❓ آیا سرماخوردگی باعث بثورات پوستی در کودکان میشود؟
گاهی بله. برخی ویروسها میتوانند راشهای پوستی خفیف ایجاد کنند که معمولاً خودبهخود برطرف میشوند.
در صورت بروز خارش یا تورم شدید پوست، حتماً به پزشک مراجعه کنید تا احتمال آلرژی دارویی بررسی شود.
❓ چند روز کودک پس از سرماخوردگی واگیردار است؟
کودک معمولاً ۱ تا ۲ روز قبل از بروز علائم و تا ۵ روز پس از آن میتواند ویروس را منتقل کند.
بنابراین بهتر است در این مدت از تماس نزدیک با سایر کودکان جلوگیری شود.
❓ آیا مصرف ویتامین C و روی (Zinc) برای پیشگیری مفید است؟
مطالعات نشان دادهاند که این مکملها در پیشگیری تأثیر محدود اما در کاهش مدت علائم ممکن است مفید باشند.
مصرف بیشازحد آنها توصیه نمیشود مگر با نظر پزشک.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد سرماخوردگی روی مقاله «سرماخوردگی» کلیک کنید.
References
Nazari, J., Chezani-Sharahi, N., Eshrati, B., Yadegari, A., Naghshbandi, M., Movahedi, H., et al. (2022). Prevalence and determinants of self-medication consumption of antibiotics in children in Iran: A population-based cross-sectional study, 2018–19. PLoS ONE, 17(12), e0278843
Vaez, H., Sahebkar, A., Pourfarzi, F., Yousefi-Avarvand, A., & Khademi, F. (2019). Prevalence of antibiotic resistance of Haemophilus influenzae in Iran — a meta-analysis. Iran Journal of Otorhinolaryngology, 31(6), 349–357
Mayo Clinic. (2023). Common cold: Symptoms and causes