بلاگ
اهمیت تغذیه با شیر مادر
تغذیه با شیر مادر یکی از طبیعیترین و مؤثرترین روشهای رشد سالم نوزاد است. از زمان تولد تا پایان دو سالگی، شیر مادر میتواند تمام نیازهای تغذیهای، ایمنی و عاطفی کودک را برطرف کند.
سازمان جهانی بهداشت (WHO) و یونیسف تأکید میکنند که تغذیه انحصاری با شیر مادر در شش ماه اول زندگی، پایهگذار سلامت جسمی و روانی نوزاد در سالهای بعدی زندگی است.
ترکیبات شیر مادر و نقش آنها در سلامت نوزاد
شیر مادر ترکیبی زنده و پویاست که شامل:
- پروتئینهای ایمنیزا (ایمونوگلوبولینها و لاکتوفرین)
2. قندهای الیگوساکاریدی مخصوص رشد باکتریهای مفید روده
3. اسیدهای چرب ضروری برای رشد مغز
4. و آنزیمها و سلولهای زندهای است که هیچگاه در شیرخشک یافت نمیشوند.
این ترکیبات به تقویت سیستم ایمنی نوزاد، پیشگیری از عفونتها و بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک میکنند.
مزایای شیر مادر برای نوزاد
بر اساس مطالعات منتشرشده در مجله The Lancet (2016):
- نوزادانی که با شیر مادر تغذیه میشوند، تا 60٪ کمتر به عفونتهای گوارشی و تنفسی مبتلا میشوند.
- احتمال مرگومیر نوزادان در سال اول زندگی تا 80٪ کاهش مییابد.
- شیر مادر باعث رشد شناختی بهتر، تمرکز بالاتر و کاهش خطر چاقی و دیابت نوع ۲ در آینده میشود.
همچنین تماس پوستی هنگام شیردهی، پیوند عاطفی عمیقی میان مادر و نوزاد ایجاد میکند که نقش مهمی در سلامت روان کودک دارد.
مزایای شیردهی برای مادر
شیردهی تنها برای کودک مفید نیست؛ بلکه برای مادر نیز فواید قابلتوجهی دارد:
- کاهش خطر ابتلا به سرطان پستان و سرطان تخمدان،
- تسریع بازگشت رحم به وضعیت طبیعی پس از زایمان،
- کمک به کاهش وزن پس از بارداری،
- و کاهش احتمال افسردگی پس از زایمان.
همچنین شیردهی از نظر اقتصادی مقرونبهصرفهتر است و اثرات زیستمحیطی بسیار کمتری نسبت به تولید و مصرف شیرخشک دارد.
تغذیه با شیر مادر در ایران
در ایران، وزارت بهداشت از دهه ۱۳۷۰ برنامههای ملی برای ارتقای تغذیه با شیر مادر را آغاز کرده است.
طبق نتایج یک مرور نظاممند در سال ۲۰۱۹، میزان تغذیه انحصاری با شیر مادر تا شش ماهگی در ایران حدود ۵۳ درصد است.
اقداماتی مانند:
- راهاندازی بیمارستانهای دوستدار کودک،
- برگزاری کلاسهای آموزشی دوران بارداری،
- و تصویب مرخصی زایمان ششماهه برای مادران شاغل،
نقش مؤثری در بهبود نرخ شیردهی داشتهاند.
با این حال، چالشهایی همچون تبلیغات گسترده شیرخشک، بازگشت سریع مادران به محیط کار و کمبود حمایت خانوادگی از موانع تداوم تغذیه با شیر مادر در کشور محسوب میشوند.
شیر مادر یا شیرخشک؟ کدام بهتر است؟
اگرچه شیرخشکهای امروزی از نظر ترکیبات غذایی پیشرفت کردهاند، اما هنوز نتوانستهاند خواص بیولوژیکی و ایمنی شیر مادر را بازسازی کنند.
در فرآیند صنعتی تولید شیرخشک، بسیاری از ترکیبات فعال زیستی (مانند آنتیبادیها و سلولهای ایمنی) از بین میروند.
تنها در موارد خاص — مانند ابتلای مادر به بیماریهای خاص مانند (HIV، سل) یا مصرف داروهای خطرناک — استفاده از شیرخشک با تجویز پزشک توصیه میشود.
نتیجهگیری
تغذیه با شیر مادر نه تنها عامل حیاتی برای سلامت نوزاد است، بلکه سرمایهای برای سلامت جامعه محسوب میشود.
افزایش آگاهی عمومی، حمایت از مادران شاغل، آموزش در دوران بارداری و کاهش تبلیغات تجاری شیرخشک، از مهمترین گامها برای تقویت فرهنگ شیردهی طبیعی در ایران و جهان هستند.
سوالات پرتکرار درباره تغذیه با شیر مادر
چرا تغذیه انحصاری با شیر مادر تا شش ماه توصیه میشود؟
بر پایه رایجترین توصیه WHO، تغذیه انحصاری با شیر مادر تا شش ماه (یعنی نوزاد فقط شیر مادر دریافت کند و هیچ غذای مکمل یا شیر خشک نداشته باشد) توصیه شده است، چون شواهد نشان میدهد این الگو خطر عفونتهای گوارشی را کاهش میدهد، وزن مادر را سریعتر باز میگرداند و به فاصله بارداری کمک میکند.
آیا شیر مادر واقعا مزایایی دارد که شیرخشک ندارد؟
بله، شیر مادر حاوی ترکیبات زیستی منحصربهفرد مثل آنتیبادیها، آنزیمها، قندهای پیچیده (HMOs) و سلولهای ایمنی است که سیستم ایمنی نوزاد را تقویت میکند، دستگاه گوارش را بهتر میسازد و عفونتها را کاهش میدهد.
در حالیکه شیرخشک گرچه جایگزین تغذیهای خوبی است، اما نمیتواند تمام این ترکیبات فعال را به همان صورت تأمین کند.
اگر مادر شاغل باشد یا نتواند همیشه نوزاد را با شیر خود تغذیه کند، چه باید کرد؟
در این شرایط توصیه میشود از حمایتهای محیطی، دوشیدن شیر، استفاده از پمپ شیر یا فراهم کردن زمان و مکان مناسب شیردهی استفاده شود. آموزش و سیاستهای حمایتی (مثل مرخصی زایمان، فضاهای شیردهی در محل کار) میتوانند نقش مؤثری داشته باشند.
به یاد داشته باشید: هر میزان تغذیه با شیر مادر بهتر از عدم آن است.
آیا مادرانی که مشغول به کار هستند یا تحت استرساند، نمیتوانند شیردهی موفق داشته باشند؟
خیر، استرس یا داشتن شغل لزوماً مانع شیردهی موفق نیست، اما نیازمند فراهمسازی شرایط و آموزش مناسب است. بهعنوان مثال، مشاوره شیردهی، تکنیکهای صحیح موقعیت نوزاد، دفعات تغذیه یا دوشیدن شیر، کاهش مقادیر استرس و سپس شیردهی میتواند به موفقیت کمک کند. همچنین باورهای نادرست مثل «اگر شاغل باشم نمیتوانم شیر کافی داشته باشم» باید اصلاح شود.
چه باورهای رایجی درباره تغذیه با شیر مادر وجود دارد که علمی نیست؟
بسیاری از باورهای رایج با شواهد علمی سازگار نیستند. بهعنوان مثال: «اگر مادر شیر کافی ندارد نمیتواند شیردهی کند»، «اگر مادر شغلی دارد نمیتواند به نوزاد شیر دهد»، یا «اگر مادر مریض باشد حتماً باید شیردهی را متوقف کند». طبق گزارش UNICEF، بیشتر اینها نادرستاند و با حمایت درست، بسیاری از مادران میتوانند شیردهی موفق داشته باشند.
برای کسب اطلاعات بیشتر مقاله «شیر مادر» را در ویکی پدیا بخوانید.
برای خرید محصولات ایمن و موثر سالوویتو به لینک «فروشگاه» مراجعه نمایید.
References
Victora, C. G., Bahl, R., Barros, A. J., França, G. V., Horton, S., Krasevec, J., … & Rollins, N. C. (2016). Breastfeeding in the 21st century: Epidemiology, mechanisms, and lifelong effect. The Lancet, 387(10017), 475–490
Rollins, N. C., Bhandari, N., Hajeebhoy, N., Horton, S., Lutter, C. K., Martines, J. C., … & Victora, C. G. (2016). Why invest, and what it will take to improve breastfeeding practices? The Lancet, 387(10017), 491–504
Behzadifar, M., Heidarvand, S., Bakhtiari, A., Behzadifar, M., Saran, M., & Bragazzi, N. L. (2019). Prevalence of exclusive breastfeeding practice in the first six months of life and its determinants in Iran: A systematic review and meta-analysis. BMC Pediatrics, 19(1), 384
Cheshmeh, S., Azizi, F., & Rahimzadeh, M. (2020). Effects of breastfeeding and formula feeding on the expression level of FTO, CPT1A and PPAR-α genes in healthy infants. Diabetes, Metabolic Syndrome and Obesity: Targets and Therapy, 13, 2227–2237